Home page
Haber Menüsü


‘İran, Irak’a benzemez’  
  İran’ın, İsrail ve ABD karşıtlığı ve nükleer potansiyeli konusundaki belirsizlik, yeni bir askeri operasyonun bu ülkeye yönelebileceğini gösteriyor. Fakat İran, dıştan gelen bir saldırıya karşı Irak’tan çok daha dirençli olacak.

NTV-MSNBC  
   25 Ocak 2005 —  İran’a yönelen ABD tehdidini ve bölgeye yansımalarını, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Faruk Sönmezoğlu ile değerlendirdik. Türk dış politikasında Türkiye-Yunanistan ve Türkiye-Avrupa Birliği ilişkileri üzerine yoğunlaşan Sönmezoğlu, bunun yanısıra Türkiye’nin Orta Asya’ya, Kafkasya’ya ve Ortadoğu’ya yönelik politikaları ile Kıbrıs sorunu, ABD’nin Türkiye’ye ve bölgeye bakışıyla ilgili çalışmalar yürütüyor. Yayımlanmış kitapları arasında; Türkiye, Yunanistan ve Büyük Güçler (1964-1980), Türk Dış Politikasının Analizi ve Kıbrıs Sorunu (1945-1990) bulunuyor. 

   
 
NTVMSNBC Reklam  
 

  Defne Sarısoy: Dünya son üç yılda Afganistan ve Irak’taki yönetimlerin Amerikan güçleri tarafından yıkıldığına tanıklık etti. Ve ABD’nin yeni hedefi de bir süredir açıkça işaret edildiği gibi İran. İran’a yönelik seçenekler arasında artık bir askeri harekatın bulunduğu da resmi ağızlar tarafından telaffuz ediliyor. Öncelikle İran’ın nükleer kapasitesi nedir? Amerika’nın İran’a bir askeri operasyon başlatma olasılığı ne?
       Faruk Sönmezoğlu:
Herşeyden önce şunu belirtmek gerekir ki; kanımca ABD’nin en azından şu anda üzerinde durduğu seçenekler, büyük ölçüde nokta vuruşları denilen, tespit edilmiş belirli bölgelere saldırıyla, amaçlanan hedeflerin yok edilmesine dayanabilir. Onun dışında tabii ki çatışma tırmanarak, ABD’nin Irak’takine benzer bir harekata girişmesine neden olabilir ama şu anda bence bunun telaffuz edilmesi için oldukça erken.


       İran’daki yönetimin değiştirilmesi de belki bir ikincil, üçüncül türev amaç ama esas düşünülen; onların ortaya koydukları çerçeve içerisinde, İran’ın nükleer gücü.
       İran’ın nükleer gücü açısından birkaç noktaya belki değinerek devam etmek gerekir. Askeri anlamda nükleer güç elde etmek, sivil anlamda nükleer teknolojiyi elde etmekle belirli bir noktaya kadar paralel gidiyor. Çünkü ikisi de uranyum veya plütonyumun belirli süreçler içerisinde yoğunlaştırılmasından elde ediliyor. Bu mekanizmayı kurduğunuz zaman, bu yoğunlaştırmayı yüzde 5, yüzde 10 civarında yaparsa, enerji amaçlı bir kullanım için ortaya çıktığı söylenebilir. Eğer bu yoğunlaştırma yüzde 90’lar civarına, biraz daha rafine teknolojiyle ulaşıyorsa, o zaman siz bununla silah yapmaya doğru gidiyorsunuzdur.
       Dolayısıyla bir ülkenin nükleer program yürütmesiyle, onun nükleer güç olması arasında askeri anlamda anlaşmalarla düzenlenmiş bazı farklılıklar var. Fakat bunun tespiti de çok kolay değil. Çünkü “Nükleer Güçlerin Yayılmasını Önleme Anlaşması” var. Bu anlaşma içerisinde, barışçıl amaçlarla nükleer yakıt üretimi amacıyla, nükleer teknoloji geliştirilmesine izin veriliyor.


       
       
       Defne Sarısoy: Bu anlaşmada İran’ın da imzası var, değil mi?
       Faruk Sönmezoğlu:
Evet, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın denetlemesi kaydıyla İran’ın da imzası var. Anlaşmanın imza tarihi 1967, yürürlüğe girmesi 1970, 1995’te ise yeniden düzenlendi.
“İran, Saddam Hüseyin’in Irak’ı ortadan kalktıktan sonra İsrail’e karşı en ciddi tehdit. ABD, bu çerçevede İran’ı Ortadoğu dengeleri açısından bir hedef olarak görüyor.”

       Dolayısıyla Uluslararası Enerji Ajansı’nın denetimine tabi olması lazım. Orada bazı sorunlar olduğu anlaşılıyor. Başkan El Baradey, 15 Kasım 2004’te bir rapor hazırladı. Burada İran’ın 2003’ten sonra gönderdiği verilerin biraz çelişkili olduğu, bazı konularda veri vermediği, bazı teknolojilerin de uluslararası piyasadan - yani bir tür kaçakçılık denilmek isteniyor- elde edildiği izlenimi var. Rapora böyle yansımış. Şimdi Amerikalılar bunu bahane ederek, İran’ın tutumuna yönelik bir politika geliştirmeye çalışıyorlar. Burada bir şeye daha değinmek gerekir; İran nükleer güce sahip olursa, bunun Türkiye ile ilişkisi ne olabilir? Tabii ki komşumuz ama İran’ın bu silaha sahip olması, hemen Türkiye’ye saldıracağı anlamına gelmez. 1639 Kasr-ı Şirin’den beri ciddi bir çatışma yok. Ama ikili ilişkilerde bir kere İran lehine ciddi bir güç dengesi kayması olur. Ayrıca özellikle orta bölge Kafkasya’da üçüncü taraflar üzerinde, Türkiye ile İran arasındaki rekabette İran, bir adım öne geçer. Bunu da görmek lazım.
       
       
       Defne Sarısoy: İran yetkililerinden, Dışişleri’nden ve Savunma Bakanlığı’ndan yapılan açıklamalar var. Hiçbir ülkenin saldıramayacağı bir güce sahip olduklarını belirtiliyorlar, her türlü girişime çok sert karşılık verileceği söyleniyor. Bunlar biraz abartılı açıklamalar değil mi? İran’ın gerçekten bu türden bir askeri güce sahip olduğuna inanıyor musunuz?
       Faruk Sönmezoğlu:
Herşeyden önce, bu tür açıklamalarda sizin de belirttiğiniz gibi, kamuoyuna yönelik biraz abartı mutlaka var. Yalnız bir karşılaştırma yaparsak, İran güç açısından bir Irak değil. İran’ın hava savunma sistemi, Irak’a göre çok daha iyi. İkincisi; özellikle bir kara harekatına giriştiğiniz zaman, ülke geneli topografik şartları açısından bakıldığında daha zor bir ülke. Elde bulunan teknoloji açısından önemli bir gelişme sağlandığını söylemek herhalde zor ama İran’ın tam uzun menzil sayılamayacak olan bazı füze sistemlerine sahip olduğu biliniyor. Nükleer programı da şüpheli bir durum arzediyor. Bu anlamda da İranlılar, bunu karşı tarafı caydırmak için kullanmaya çalışıyor. Elde bulunan teknolojiyi bir kenara bırakırsak, dıştan bir harekata karşı direncinin Irak’a göre çok daha fazla olacağını söylemek yanlış değil.


       
       
       Defne Sarısoy: İran’ın biraz da ABD için ne önem taşıdığına ve bölgesel politikalarda bu ülkeyi nereye oturttuğuna bakmak lazım. İran neden Amerika’nın hedefi oldu?
       Faruk Sönmezoğlu:
İran’ın ABD ile olan ilişkisinde birkaç tane sorun var. Birincisi; ABD Ortadoğu politikası açısından, son Bush yönetimiyle özellikle sağ kanat İsrail yönetiminin oldukça paraleline girdi. Bu açıdan bakıldığında Ortadoğu’da İran, Saddam Hüseyin’in Irak’ı ortadan kalktıktan sonra, İsrail’e karşı en ciddi tehdit. ABD, bu çerçevede Ortadoğu politikasını İsrail eklemli olarak düşündüğü için, İran’ı Ortadoğu dengeleri açısından da bir hedef olarak görüyor. Şunu hatırlamakta yarar var: İran konusunda Bush yönetimini yönlendiren yeni muhafazakarlar grubunun çok büyük bir kısmı, Yahudi lobisiyle yakın ilişki içerisinde. Dolayısıyla İsrail tarafından yönlendirilmesinin büyük rolü var.
       İkincisi; ABD şöyle bir analiz yapmaya yöneldi: Kitle imha silahları olan, terörü destekleyen ve radikal İslamcı fikirleri yayan bazı ülkeleri ortadan kaldırmaya, en azından bunların yönetimlerini ortadan kaldırmaya yönelmek gerekir.
“İran’ın elindeki teknolojiyi bir kenara bırakırsak, dıştan askeri bir harekâta karşı direncinin Irak’a göre çok daha fazla olacağı söylenebilir.”

       Ve bu da onların kendisine saldırmasını beklemeden, daha “tehdit düşünce aşamasındayken vurulabilir” düşüncesiyle yapılmalıdır. ABD, şer ekseni içerisinde Kuzey Kore’nin, Suriye’nin yanında İran’ı da belirtti ve bu ülke belli bir hedef olarak ortaya çıkıyor.
       Ayrıca bir başka nokta daha var: Ortadoğu’da , Filistin ve İsrail konusu etrafındaki saflaşmada, Filistin Kurtuluş Örgütü’nün daha dışında kalan ama kitle desteği her geçen gün artan radikal İslamcı örgütler var. Bunların tutumları da İran tarafından destekleniyor. Yani, Şii örgütü de olsa, Sünni örgütü de olsa, politika anlamında İran ile örtüşüyorlar. Dolayısıyla şu anki Filistin yönetiminin nispeten diyaloğa yatkın tutumuna, İran’ın Ortadoğu politikasının bir engel oluşturduğu ABD’deki bir çok stratejist açısından düşünülüyor. Bütün bunlar ABD’nin gözünde, İran’ın nükleer projesindeki belirsizlikle, yani bunun silaha dönüştürülebilme ihtimalinin sıfır olmadığı görünümü vermesi üzerine İran’ı hedef haline getiriyor.


       
       
       Defne Sarısoy: İran’dan sonra Amerika’nın terörü veya nükleer silahları gerekçe göstererek hedef seçeceği başka hangi ülkeler olabilir? Şer ekseni içerisinde Suriye zaten hedef ülkeler arasında. Yakın komşularına yönelik bu tehditler, Türkiye’ye nasıl yansıyacak?
       Faruk Sönmezoğlu:
Bunu Türkiye açısından analiz edebilirim. ABD, şu anda Irak’ta ciddi bir sorun içerisinde. Ve bu sorundan kolay kurtulacak gibi de gözükmüyor.
“ABD, Kuzey Irak’taki Kürt meselesine mevcut bakışı sürdürdüğü müddetçe, Türkiye de kendine özgü politikasını, İran ve Suriye ile ilişkili gözetme inisiyatifini moralman kazanıyor.”

       Bu yüzden şu anda şer ekseni dediği ülkelerden herhangi birine ABD’nin cephe açmak anlamında yönelmesi ihtimali çok kuvvetli olmayabilir. Ama nokta vuruşu dediğimiz, özellikle bu tehditlerin yerlerinin belirlenerek, zamanında İsrail’in Irak’a karşı yaptığı gibi hedef nokta vuruşlarına yönelebilir. Bu kendisini belli bir çatışmanın içine iterse, o zaman yapılacak bir şey olmayabilir. Ama bunun dışında, Irak sorununu tam halletmeden, Suriye ile doğrudan bir cephe açma ihtimalini ben düşük görüyorum. Kaldı ki Suriye yönetimi şu andaki haliyle, her ne kadar ABD tarafından zaman zaman ciddi tehdit alsa da, İran kadar başı yukarıda değil. İsrail ile olan ilişkide hafif bir yumuşama hissettirirse, sanıyorum kolaylıkla ABD’nin istediği bir yörüngeye oturtulabilir aslında. Zaten daha Hafız Esad’ın son dönemlerinde bile bunun sinyalleri verildi. Hele oğlu Beşar Esad iktidara geldikten sonra, buna yönelik olarak güçlü sinyaller veriyor.
       
       Defne Sarısoy: Peki Türkiye ile Suriye ilişkilerinde, son yıllarda gözlenen yakınlaşma ABD tarafından nasıl algılanıyor?
       Faruk Sönmezoğlu:
Şöyle görmek lazım: Bunu bir yönüyle Suriye’nin artık bölgede eski Sovyetler’e dayanarak izlediği politikayı izleme imkanı kalmadığını görme, ekonomik durumunu düzeltmeyi ve Batı’yla ticarete girmeyi isteme ve biraz da İsrail’in adım atması halinde, İsrail ile barışı arzulama yönünde bir eğilimi var. Bunun da göstergesi; Türkiye ile olan ilişkileri.
       Fakat aynı zamanda şöyle bir noktaya da işaret etmek lazım: Ortadoğu’da, özellikle Kuzey Irak ve Irak politikasında Suriye, İran ve Türkiye, birçok konuda ABD’den farklı düşünüyor. Türkiye ile olan ilişkisinin bir anlamı da, ters istikametteki bu eğilimde aranabilir. Yani Türkiye, Irak politikasında ABD ile her konuda anlaşmadığı için, Suriye ve İran’la o konularda daha kolay işbirliği yapabiliyor. Tabii ABD, bunun limitlerini belirliyor. Ama ABD, Kuzey Irak’taki Kürt meselesine mevcut bakışını sürdürdüğü müddetçe, Türkiye de bu noktadan hareketle, kendine özgü politikasını İran ve Suriye ile ilişkili olarak gözetme inisiyatifini moralman alıyor, kanımca.


       
       
       Defne Sarısoy: ABD’de yapılan bir ankete göre, Bush karşıtlarının başını yüzde 82 ile Türkiye çekiyor. Bu tepkiyi neye bağlamak gerekiyor?
       Faruk Sönmezoğlu:
Sanıyorum bu tepkiyi, her şeyden önce ABD’nin Ortadoğu politikasına bağlamak gerekiyor.
“Bush yönetiminin, genel olarak dünyaya yukarıdan bakan ve karşılıklı ilişkilerde süper güç olduğunu hatırlatıcı bir üslubu var. Bu Türkiye ile ilişkilerinde de geçerli.”

        Bunun alt başlıkları açıldığı zaman, ABD’nin İsrail ile birlikte Müslüman Ortadoğu ülkelerine karşı bir politika izlediğine dair bir görünüm ortaya çıktı. Tabii bu eskiden de vardı ama ABD yönetiminin yakınında olan birçok Arap ülkesi olduğu için, bu çok geçerli gibi gözükmüyordu. Fakat şimdi Bush yönetimi çok fazla İsrail’e dayanıp, Amerika’ya eskiden dost olan birçok Ortadoğu ülkesini kendisine mesafeli bir hale getirince, bu tür bir izlenim bence gerçeklik kazandı. İkincisi; ABD’nin Kuzey Irak’taki Kürt sorununa bakışı. Türkmenlerin haklarıyla ilişkili olarak aldığı pozisyon, Türkiye’de geniş bir kamuoyu açısından rahatsızlık yaratıyor. Amerikan aleyhtarlığının sanıyorum böyle bir yönü de var. Ayrıca Bush yönetiminin, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de, genel anlamda yukarıdan bakıcı ve birçok ilişkide kendisinin süper güç olduğunu hatırlatıcı bir üslubu var. Mesela Clinton’ın çok açıktan kullanmadığı bu üslubu Bush’un Türkiye’ye de uygulaması, özellikle aydın kesimde ABD’ye karşıtlığı arttırdı diyebiliriz.
       
 
 
  NTVMSNBC KULLANICILARININ TOP 10'u  
 

Bu haberi diğer okuyucularımıza tavsiye eder misiniz?
hayır   1  -   2  -   3  -   4  -   5  -  6  -  7  kesinlikle

 
   
 
 
NTVMSNBC   NTVMSNBC 'ye iyi erisim için
Microsoft Internet Explorer
Windows Media Player   kullanın
 
   
  Ana Sayfa | Güncel | Dünya | Ekonomi | Sağlık | Yaşam | Teknoloji | Kültür & Sanat | Spor | Hava Durumu | Haber Özetleri | Arama | NTVMSNBC Hakkında | Yardım | Spor Yardım | Tüm Haberler |
Araçlar | NTVMSNBC Reklam Seçenekleri | Hukuki Şartlar & Gizlilik Hakları